Thương hiệu nước mắm truyền thống bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Các tỉnh miền Trung nhiều cá cơm, nên từ xưa đến nay, những thương hiệu nước mắm truyền thống làm bằng loại cá này trở nên quen thuộc với người tiêu dùng. Thế nhưng, ít ai biết rằng thương hiệu truyền thống ấy đang dần mất chỗ đứng…

Với hơn 200 cơ sở sản xuất, mỗi năm, nước mắm Nha Trang ra lò khoảng 25 triệu lít/năm. Năm 2006, Hiệp hội nước mắm Nha Trang được thành lập với 30 thành viên, do Giám đốc Công ty CP thủy sản 584 làm chủ tịch. Cuối năm 2006, thương hiệu nước mắm Nha Trang và logo thương hiệu đã được cấp chủ sở hữu, do ông chủ tịch đứng tên. Những sản phẩm của các thành viên hiệp hội được sử dụng thương hiệu nước mắm Nha Trang, với mong muốn được bảo hộ và quảng bá rộng rãi. Thế nhưng, chuyện khó thành, khi đến nay thương hiệu nước mắm Nha Trang có trên 80% – 90% sản lượng trở thành nguyên liệu cho những thương hiệu nước mắm công nghiệp khác.

Cuối năm 2007, một số hãng nước mắm công nghiệp sau khi ra đời đã tìm cách tiếp cận với các cơ sở chế biến nước mắm tại Nha Trang, đặt hàng bao tiêu sản phẩm nước mắm làm ra, sau đó đem về pha chế. Theo phản ánh chung, ban đầu, việc mua bán thuận lợi, giá cao, thưởng nhiều… Có cơ sở sản xuất còn được biếu ô tô trị giá hàng trăm triệu đồng, do cung ứng hàng hóa đầy đủ, đúng hạn. Do đó, sau một thời gian ngắn, hầu hết các cơ sở sản xuất nước mắm truyền thống đều bắt tay làm nước mắm nguyên liệu cho các ông chủ lớn. Việc mua bán trôi chảy được một thời gian, sau đó, các hãng nước mắm công nghiệp bắt đầu quay sang ép giá, “vẽ” ra nhiều rào cản kỹ thuật để ép giá các “nhà thùng”.

Ông Nguyễn Hoài Sơn, Giám đốc DNTN Châu Sơn, Phó Chủ tịch Hiệp hội nước mắm Nha Trang cho biết: “Thấy họ (các hãng nước mắm công nghiệp) thu lợi nhiều từ sản phẩm của chính mình sau khi pha loãng, đóng chai, phân phối, quảng bá thương hiệu, chúng tôi cũng thấy buồn lắm”.

Chất lượng bị thả nổi?

Sau khi bị mất thị phần vì nước mắm công nghiệp, nhiều cơ sở nước mắm truyền thống quay lại tự đóng chai bán ra thị trường, nhưng tất cả gần như đã quá muộn. Minh chứng cho điều này là, nếu như trước đây, nước mắm Nha Trang được đánh giá chiếm khoảng 5% thị phần nước mắm cả nước, nay chỉ còn 1% – 2%. Ngày trước, các cơ sở sản xuất nước mắm có hàng trăm lao động, nay có nơi lèo tèo vài người, hoạt động cầm chừng.

Một chủ doanh nghiệp nước mắm có tiếng tại Nha Trang thừa nhận: trước hết là phải tự trách mình vì tầm hiểu biết, cung cách kinh doanh chưa xứng tầm, do đó, dễ cuốn vào phương thức kinh doanh của các đơn vị lớn, sau đó là phụ thuộc. Thực tế, đang có sự mập mờ trong việc đăng ký độ đạm nước mắm của các hãng nước mắm công nghiệp. Yếu tố quyết định sự tồn tại của nước mắm là độ đạm. Theo tiêu chuẩn, nước mắm truyền thống Việt Nam đủ 10 độ đạm trở lên mới được đăng ký bán ra thị trường; trong khi đó, các thương hiệu nước mắm công nghiệp chỉ cần 2,7 độ đạm là có thể xuất bán, vì thế, giá thành rất thấp, giá bán rẻ, khiến nước mắm truyền thống không cạnh tranh nổi.

Ông Đỗ Hữu Việt, Chủ tịch Hiệp hội nước mắm Nha Trang cho biết, về tiêu chuẩn, nước mắm hiện chia thành 4 loại: loại 10 – 15 độ đạm (gọi là nước mắm loại II – loại thấp nhất), từ 15 – 19 độ đạm (loại I), từ 20 – 24 độ đạm (loại thượng hạng) và từ 25 độ đạm trở lên (là đặc biệt). Do đó, nếu sản phẩm dưới 10 độ đạm sẽ không được gọi là nước mắm. Tuy nhiên, hiện nay, một số thương hiệu nước mắm công nghiệp dù chỉ dưới 3 độ đạm cũng dán nhãn mác nước mắm, nước mắm sạch, quảng cáo công khai; trong khi đó, công tác đăng ký, đăng kiểm, quản lý thì lại thuộc cấp bộ, cục, còn địa phương thì không được biết.

Theo ông Đỗ Hữu Việt, vấn đề bức xúc trong việc đăng ký độ đạm của các hãng nước mắm công nghiệp đã được Hiệp hội nước mắm Nha Trang phản ánh nhiều, tuy nhiên, kết quả vẫn dừng ở chỗ ghi nhận và chờ… Do đó, thương hiệu nước mắm truyền thống vẫn tiếp tục bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

 Giá cá cơm đột ngột tăng gấp ba lần làm cho nhiều nhà thùng sản xuất nước mắm ở Phú Quốc (Kiên Giang) hoang mang.

Cty TNHH Thịnh Phát sản xuất nước mắm vào hàng lớn ở Phú Quốc, trước đây mỗi năm sản xuất khoảng 1 triệu lít.

Giám đốc Trần Mỹ Thuận cho biết: “Tháng 9 và 10-2012, giá cá cơm tăng quá cao nên chúng tôi không nhập nguyên liệu. Chúng tôi đã có lộ trình giảm từ 100 thùng xuống còn trên 40 thùng. Giá nguyên liệu tăng cao kéo dài và còn không chủ động được đầu ra, nên không thể sản xuất. Chúng tôi hiện rất băn khoăn chưa biết tính toán thế nào. Một số nhà thùng khác cũng giảm công suất, bán cơ sở hoặc đóng cửa chuyển qua buôn bán, kinh doanh nhà hàng, khách sạn lợi nhuận cao hơn”.

Mỗi thùng chượp 15 tấn cá, cho khoảng 10.000 lít nước mắm các loại. Như vậy, Cty Thịnh Phát, năm nay đã giảm gần 60% công suất với gần 600.000 lít nước mắm.

Giá cá cơm, nguyên liệu chính để làm nên nước mắm Phú Quốc, trong tháng 9 và 10-2012 tăng đột biến, từ 6.500 đ/kg lên 18.000 đ/kg, thậm chí có ngày lên 20.000 đ/kg, gấp hơn 3 lần.

Giá này được mua trực tiếp trên biển, chủ yếu do thương lái từ miền Trung, mua để hấp sấy hoặc phơi khô bán cho thương lái Trung Quốc. Mức giá đã làm rúng động các nhà thùng sản xuất nước mắm trên đảo Phú Quốc.

Bà Phạm Thị Mười ở thị trấn Dương Đông, nói bà làm nước mắm ở Phú Quốc đã ba đời, nay với giá nguyên liệu đột nhiên tăng lên như vậy thì không nhà thùng nào chịu nổi, trong khi nếu đẩy giá nước mắm cao hơn thì không ai mua. Bà cho biết thêm, bà làm nước mắm có vốn nhà chứ các nhà thùng khác vay vốn ngân hàng thì rất khó khăn.

Chủ tịch Hiệp hội nước mắm Phú Quốc Nguyễn Thị Tịnh nói, không chỉ tàu miền Trung vào mua cá về chế biến bán cho Trung Quốc, mà tàu các tỉnh lân cận cũng đổ xô về vùng biển Phú Quốc gom cá cơm về để làm nước mắm hoặc phơi khô.

Chưa có số liệu thống kê cụ thể nhưng theo bà Tịnh, mỗi ngày ước có khoảng vài trăm tấn cá cơm được đưa ra khỏi vùng biển Phú Quốc.

“Giá cá cơm đã ảnh hưởng trầm trọng đến ngành sản xuất nước mắm trên đảo chứ không phải là chuyện khó khăn bình thường”, bà Tịnh nói “trong tháng 9 và 10 vừa qua các nhà thùng chỉ chượp được khoảng 20% so với cùng kỳ và sức sản xuất đang có biểu hiện tiếp tục đình trệ.

Dự báo sản lượng nước mắm sẽ tiếp tục giảm mạnh. Giá nguyên liệu đầu vào tăng chắc chắn sẽ kéo theo đầu ra sản phẩm nước mắm tăng theo”.

Bà Tịnh nêu lên mối băn khoăn của các nhà thùng, việc thu mua cá trên biển mang đi nơi khác tiêu thụ không phải đánh thuế, trong khi làm nước mắm Phú Quốc mua vào thì phải chịu thuế 5% mà không được khấu trừ hoàn thuế.

“Chúng tôi vừa làm văn bản kiến nghị lên huyện, tỉnh thành lập đoàn kiểm tra nhằm ngăn chặn thất thu thuế. Đặc biệt ngăn chặn việc mua bán cá cơm vô tội vạ bán qua Trung Quốc”, bà Tịnh nói.

Lý giải vì sao cá cơm lại tăng bất thường như thế, ông Nguyễn Minh Trực, Trưởng phòng Kinh tế huyện Phú Quốc, cho rằng: “Thương lái Trung Quốc đặt mua giá cao nên những người thu mua đã mạnh dạn nâng giá. Chẳng hạn giá cá cơm sấy khô 70.000 đ/kg, thì việc mua vào 20.000 đ/kg là lời to. Hơn nữa do cần số lượng lớn trong thời gian ngắn nên xảy ra tình trạng tranh mua tranh bán trên biển”.

Sáng 14-11, Chủ tịch Hiệp hội nước mắm Nguyễn Thị Tịnh thông tin, giá cá cơm nguyên liệu đã hạ xuống mức 9.000 – 9.500 đ/kg. Tuy nhiên, giá này vẫn “ngoài sức chịu đựng”, theo các nhà thùng. Nên bà Tịnh nói, Hiệp hội đã họp các hội viên và những người chuyên cung cấp nguyên liệu cá cơm, đưa ra giá trần 8.500 đ/kg. Tuy nhiên, thực hiện thế nào thì chưa rõ.

GĐ Cty Thịnh Phát Trần Mỹ Thuận cho biết: “Sáng 14-11, tôi mới nhập 20 tấn nhưng chỗ mối mang lên chưa nói giá cả cụ thể, không biết có vượt 8.500 đ/kg hay không. Với giá trần đã thống nhất, chúng tôi mới tạm cân đối được đầu ra, thậm chí vẫn lỗ nếu thị trường không ổn định. Còn cao hơn thì chắc chắn lỗ”.

Tình hình chung vẫn còn rất nan giải với các nhà thùng Phú Quốc. Như Cty Thịnh Phát, khi giảm gần 60 thùng chượp, một thùng khi đóng hết 45 triệu đồng, nay bán 25 triệu đồng không có người mua, đã thấy lỗ lớn.

Trong lúc, nguồn cá cơm trên đảo Phú Quốc những năm qua cũng đã trở nên khan hiếm. Cá cơm Bãi Trường ngày xưa được ví như một kho nguyên liệu gần bờ cung cấp cho các nhà thùng Phú Quốc, nay đã cạn kiệt.

Với cách đánh bắt hủy diệt bằng đèn cao áp, với việc đẩy giá cao ngất, thực sự đẩy các nhà thùng sản xuất nước mắm vào bế tắc.